‘Iedere keer verbaas ik me er weer over dat mensen op steeds jongere leeftijd diabetes type 2 krijgen’, zegt Inge Nobacht, huisarts in Nijmegen-Noord. ‘Als huisarts ben ik vooral bezig met het behandelen van ziekten en het voorschrijven van medicijnen, terwijl veel van mijn patiënten meer baat zouden hebben bij een leefstijlrecept.’
Elke week krijgen ongeveer duizend mensen in Nederland te horen dat ze diabetes type 2 hebben. Inmiddels staat de teller van mensen met deze aandoening op ruim 1 miljoen. Daarnaast heeft een onbekend aantal mensen pre-diabetes. Bij veel mensen is diabetes type 2 omkeerbaar met een gezonde leefstijl. Maar dat is makkelijker gezegd dan gedaan, want niet veel mensen slagen erin om hun gedrag duurzaam te veranderen. Hoe kan een wijkgerichte aanpak hierbij helpen en waarom is een bottom-up-benadering bij deze aanpak belangrijk?
Nationaal Preventieakkoord
2diabeat is een landelijk initiatief dat tot doel heeft de opmars van diabetes type 2 een halt toe te roepen. De organisatie ondersteunt lokale gezondheidsinitiatieven van professionals en bewoners in een wijk of dorp.
‘Wij ondersteunen de burgers en professionals bij het realiseren van hun eigen behoeften op gezondheidsgebied’
2diabeat maakt deel uit van het Nationaal Preventieakkoord. Er wordt een bottom-up-benadering gehanteerd. Maarten Ploeg, programmadirecteur van 2diabeat: ‘Wij dicteren niet hoe gemeenten, wijken en dorpen hun gezondheidsdoelen moeten bereiken, maar ondersteunen de burgers en professionals bij het realiseren van hun eigen behoeften op gezondheidsgebied. Dit kan voor iedere wijk anders zijn. De burgers of professionals kennen de leefwereld in hun eigen wijk en hebben een stevig netwerk. Zij kunnen dus veel beter inspelen op de lokale behoeften.’
Vanuit de bewoners
‘Wij als artsen gaan de opmars van diabetes type 2 niet stoppen met het voorschrijven van insuline en pillen’, zegt Inge Nobacht. ‘We moeten ons meer richten op onderliggende oorzaken, en dat betekent leefstijlbehandeling. Hiervoor hebben we de hele wijk nodig.’
Dit was voor Nobacht de reden om zich aan te sluiten bij het burgercollectief Gezond in Noord. Samen met wijkbewoners, gezondheidsprofessionals en andere geïnteresseerden zet ze zich in voor een gezonde wijk. Om te zorgen dat de initiatieven van Gezond in Noord doorgang zouden vinden, zochten Nobacht en gezondheidsmakelaar Elone Quartel contact met 2diabeat. Samen gingen ze aan de slag als lokale aanjagers.
Lokale aanjagers
2diabeat werkt met lokale aanjagers. Dit zijn mensen uit de wijk die burgers en professionals in onder andere zorg en welzijn met elkaar in contact brengen. Dit kan bijvoorbeeld een huisarts, een fysiotherapeut, een ervaringsdeskundige, een diëtist, een buurtsportcoach of een imam zijn.
Lokale aanjagers krijgen persoonlijke begeleiding van een wijkadviseur van 2diabeat. Samen met deze wijkadviseur brengen ze de huidige situatie in kaart. Daarnaast zijn zij onderdeel van het landelijke aanjagersnetwerk, waar kennis en ervaring wordt uitgewisseld. Op dit moment ontvangen zo’n zeventig wijken ondersteuning van 2diabeat.
‘Als hulpverleners zijn we nogal geneigd om direct in de actiestand te gaan’
Elone Quartel van Gezond in Noord legt contacten tussen bewoners, de gemeente en partijen die met gezondheid bezig zijn. Ze zegt: ‘Als hulpverleners zijn we nogal geneigd om direct in de actiestand te gaan. Wij denken in oplossingen en willen snel schakelen. Maar bij Gezond in Noord willen we dat de initiatieven vanuit de bewoners ontstaan. Dit vraagt om een bottom-up-benadering. We willen uitzoeken waar hun behoeften liggen en wat zij nodig hebben om een stap verder te komen.’
Passend beweegaanbod
Een mooi voorbeeld hiervan is het beweeginitiatief. Quartel: ‘Er is een groep mensen die beperkt is in het bewegen, bijvoorbeeld door een chronische ziekte. Ze willen wel in actie komen, maar vinden niet het juiste aanbod. In de sportschool met harde muziek voelen ze zich vaak niet op hun gemak, bij de fysiotherapie loopt het aantal behandelingen op een gegeven moment af. Deze mensen vallen eigenlijk tussen wal en schip. Samen met een aantal van hen zijn we aan het zoeken hoe we een passend beweegaanbod kunnen creëren.
Lokale supermarkt
In heel Nederland ontstaan bewegingen om gezonde wijken te creëren. Hieraan doen mensen en bedrijven mee die je in eerste instantie niet zou verwachten. Zo stapte wijkadviseur en lokale aanjager bij 2diabeat Wout Peters op een dag de lokale Jumbo binnen in de wijk Sorghvliet in Veendam.
‘Ik heb de supermarkt gevraagd hoe ze een bijdrage kan leveren aan de gezondheid van wijkbewoners’
‘Ik heb de directeur gevraagd hoe hij een bijdrage kan leveren aan de gezondheid van de wijkbewoners’, zegt Quartel. ‘Al snel ging ons gesprek over de omzet en de schappen die volstaan met ongezonde producten. Maar al pratende kwamen de ideeën. Elke maandagochtend komen de medewerkers van de vers-, vlees- en broodafdeling bijeen om een weekmenu samen te stellen, dat vervolgens in de aanbieding gaat. Die dag waren dat de frikandelbroodjes en de kaasbroodjes. De directeur stelde voor dat bij deze vergaderingen iemand van 2diabeat, een diëtist of een praktijkondersteuner zou aanschuiven met als doel gezonde menu’s samen te stellen. Hoe simpel kan het zijn.’
Vertrouwensrelatie
Imam Feroz Hansildaar is in Den Haag lokale aanjager van 2diabeat. ‘Als imam heb ik een vertrouwensrelatie met veel mensen en dat maakt dat ze sneller iets van mij aannemen. Bovendien is zorgen voor je eigen gezondheid op fysiek en mentaal vlak een belangrijk aspect binnen de islam. Ik vraag aan de mensen hoe ze zelf een bijdrage kunnen leveren aan hun gezondheid. Dit wordt gewaardeerd. We leggen ze geen regels op, maar vragen ze mee te denken over hoe ze gezond kunnen blijven, in plaats van af te wachten tot ze ziek zijn en naar de dokter gaan voor een pil.’
Leefstijlkaart
Lokale aanjager Susanne Renkema (foto) is oefentherapeut en leefstijlcoach in de wijk Kortenhoef/Nederhorst in Wijdemeren en werkt aan een sterk netwerk in de wijk. ‘Voor Gezond Wijdemeren hebben wij een leefstijlkaart gemaakt; een overzicht van alle lokale gezondheidsprofessionals en -initiatieven. Hierdoor ontstaan er korte lijnen tussen de actoren in de wijk en kennen we elkaars aanbod. Veel mensen die ik begeleid, vinden het bijvoorbeeld moeilijk om zelf contact op te nemen met een diëtist voor een voedingsadvies. Omdat we elkaar als zorgprofessionals nu kennen, hebben we het omgedraaid. Ik vraag de diëtist om contact op te nemen met de mensen in plaats van andersom. Mensen voelen zich hierdoor gehoord en gekend.’
Investeren in wijkgerichte aanpak
Huisarts Esther Leushuis is eveneens betrokken bij Gezond Wijdemeren en wil net als Renkema een gezonde beweging op gang brengen in haar wijk. 2diabeat heeft voor Gezond Wijdemeren een social return on investment (SROI) uitgevoerd om te kijken of de investeringen lonen. Hieruit blijkt dat iedere euro die geïnvesteerd wordt in deze wijksamenwerking 3,90 euro aan sociaal-economische waarde oplevert.
Nog te vaak wordt er veel geld uitgegeven aan goedbedoeld top-down-beleid
Leushuis: ‘Dit onderbouwt een gevoel dat bij ons al leefde, namelijk dat het nuttig is om te investeren in een wijkgerichte aanpak, waarbij het opzetten van een goed netwerk dat door de inwoners gedragen wordt, centraal staat. Nog te vaak wordt er veel geld uitgegeven aan goedbedoeld top-down-beleid, maar inmiddels laten meerdere onderzoeksresultaten zien dat je daarmee de individuele burger niet bereikt. Wil je dit verbeteren, dan moet je beginnen met de wijkbewoners. Wat hebben zij nodig om gezonder te leven?’
Maarten Ploeg van 2diabeat: ‘Zo’n sterk wijknetwerk vormt ook een warm welkom voor andere leefstijlprogramma’s, zoals opgenomen in het Loket Gezond Leven van het RIVM en het Gezond en Actief Leven Akkoord (GALA).’
Sociale vraagstukken
In Boxtel buigt Carla Renders zich met haar stichting Richter Education over sociale vraagstukken van wijkbewoners. Zo bleek dat veel bewoners aan de slag willen met het verduurzamen van hun huis, maar niet goed weten waar ze moeten beginnen.
‘Inwoners twijfelen of de verduurzamingsbedrijven en de gemeente wel handelen in hun belang’
Renders organiseerde bijeenkomsten waarin huiseigenaren bij elkaar kwamen en volgens de methodiek design thinking aan de slag gingen met het vraagstuk: Hoe kunnen we elkaar ondersteunen bij het verduurzamen van ons huis? ‘Wat opviel, is dat de inwoners vooral elkaar vertrouwen. Ze twijfelen of de verduurzamingsbedrijven en de gemeente wel handelen in hun belang. Inmiddels is een groep mensen begonnen met de verduurzaming van hun huis. Hiervan maken ze een draaiboek, zodat ook andere mensen hiermee aan de slag kunnen.’
Blijvend motiveren
Sinds kort werkt Renders ook als lokale aanjager van 2diabeat en begeleidt ze een groep mensen met obesitas en diabetes type 2. ‘Veel mensen hebben al van alles geprobeerd en willen graag gezonder gaan leven, maar vinden het moeilijk om nieuw gedrag vol te houden. Wij bieden de deelnemers mogelijkheden om ervaringen te delen en elkaar blijvend te motiveren.
Zo gaan zij bijvoorbeeld samen op zoek naar manieren hoe je drie keer per dag een gezonde, lekkere en betaalbare maaltijd op tafel kunt zetten ‒ niet alleen voor zichzelf, ook voor hun familie. Zij bekijken hiervoor bestaande hulpmiddelen om gezonde keuzen te maken en bedenken manieren om elkaar hierin te steunen.’
Ervaringsdeskundige
In Bovenkarspel zet ervaringsdeskundige Tineke Bakker zich in voor een Gezond West-Friesland. Ze heeft zelf het effect ervaren van een gezonde leefstijl: ‘Mijn man en ik zijn dankzij een gezonde leefstijl volledig medicijnvrij geworden en hebben hierdoor veel energie gekregen. Die ervaring wil ik graag met anderen delen.’
Inmiddels organiseert Bakker regelmatig gezondheidsbijeenkomsten in het buurtcentrum. ‘Tijdens de eerste bijeenkomst hebben de wijkbewoners het ‘spinnenweb’ van Positieve Gezondheid ingevuld. Aan de hand van deze uitkomsten bepalen de buurtbewoners zelf waar ze de volgende weken mee aan de slag gaan. Een andere keer heeft een diëtist de buurtbewoners meegenomen op supermarktsafari. Ook hebben we een eenzaamheidscoach uitgenodigd om te vertellen over het aangaan van nieuwe contacten en heeft de buurtsportcoach uitgelegd welke vorm van beweging voor wie het meest geschikt is.’
2diabeat in het kort
2diabeat is een landelijk initiatief dat tot doel heeft de opmars van diabetes type 2 een halt toe te roepen. Om te voorkomen dat elke wijk opnieuw het wiel moet uitvinden, organiseert 2diabeat trainingsdagen met kartrekkers uit andere regio’s. Huisarts Nobacht: ‘Ik was hierdoor verrast. Je ziet dan wat er al is uitgedacht, welke draaiboeken er al liggen. Bovendien geeft dit je het gevoel dat je samen met andere mensen uit het land de kar aan het trekken bent. Dat inspireert en motiveert.’
Meer informatie is te vinden op 2diabeat.nl
Irene Seignette is redacteur en medisch journalist
